امربه‌معروف و نهی از منکر عاملی اساسی در پیشگیری از جرائم و آسیب‌ها

انسان به دلیل اجتماعی بودنش، نیاز به جمعی دارد که با آن‌ها در ارتباط بوده و استعداد‌های نهفته‌اش را به فعلیت برساند، به همین دلیل زندگی انسان، شکل گروهی به خود گرفته و اجتماعات متفاوت درعین‌حال شبیه به هم را به وجود آورده است، لیکن رشد و تعالی انسان‌ها تنها در محیط و اجتماع سالم و پاک، امکان‌پذیر است. تلاش همه پیام‌آوران الهی معطوف به این بوده است تا انسان به شأن و منزلت واقعی و الهی خویش آگاه شود و همه شئون حیات خویش را بر اساس حرمت نهادن به کرامت و رشد همه‌جانبه هویت انسانی سامان بخشد. امربه‌معروف و نهی از منکر به‌عنوان یک حکم الهی تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی انسان مسلمان متعهد را فرامی‌گیرد و بدون تردید سرمایه عظیمی در آموزه‌های دینی برای پیاده‌سازی احکام الهی و تحقق اهداف و آرمان‌های جامعه و حکومت اسلامی است. در سال‌های اخیر تلاش قابل‌ملاحظه‌ای برای گسترش فرهنگ امربه‌معروف و نهی از منکر در سطوح مختلف جامعه به وقوع پیوسته که آثار مثبتی به دنبال داشته است، اما بی‌تردید تا دستیابی به نقطه‌های آرمانی نهادینه کردن ارزش‌ها، هنجار‌ها و مبانی دینی لازم است تلاش‌های گسترده‌تر و هدفمندتری صورت پذیرد. تبیین جایگاه امربه‌معروف و نهی از منکر در پیشگیری از وقوع جرم و سلامت جامعه برحسب این‌که چه معنایی از معروف یا منکر اراده شود، متفاوت است؛ زیرا اگر مقصود از معروف تنها واجبات و مقصود از منکر تنها محرمات باشد، کارکرد این آموزه در پیشگیری از وقوع جرم در جامعه تنها به این بخش رفتاری محدود می‌شود؛ درحالی‌که در منطق رفتاری و اجتماعی اسلام، به‌غیراز این دو، سایر موارد نیز وجود دارد، افزون بر این، به لحاظ اینکه محوریت بحث در رفتار‌های اجتماعی هنجار‌ها و نابهنجار‌ها است، تبیین نوع رابطه معنایی میان معروف و منکر با هنجار‌ها و نابهنجارها، در تعیین قلمرو و کارکرد این آموزه ضروری است. تفاوت معنایی بسیار مهمی میان معروف و هنجار و منکر و نابهنجار وجود دارد و آن این‌که معروف بیانگر خوبی و نیکی و ضرورت انجام یک کار است، اما لزوماً دلالتی بر مقبولیت آن در تمام جوامع ندارد، منکر نیز گر چه حکایت از قبح و زشتی یک عمل دارد، ولی ضرورتاً به معنای عدم مقبولیت اجتماعی آن در همه‌جا را ندارد. ازاین‌رو باید این نکته موردبررسی قرار گیرد که چگونه امربه‌معروف و نهی از منکر می‌تواند در پیشگیری از وقوع جرم در جامعه به‌وسیله تعریف هنجار‌های مناسب برای جامعه بشری مفید و یا حتی ضروری باشد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان روش‌های متداول مبارزه با جرائم مانند اعمال قوانین کیفری و روش‌های اصلاحی و تربیتی، نتیجه چشمگیری در پیشگیری از وقوع جرم، کاهش آن و یا تکرار جرائم نداشته، درحالی‌که دین اسلام برای تمام زمینه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی انسان برنامه‌های کاملی ارائه کرده که ازجمله آن‌ها امربه‌معروف و نهی از منکر است که می‌تواند سدی محکم در برابر ناهنجاری‌ها و جرائم در جامعه باشد.

زمینه‌سازی برای رواج هنجار‌ها
از کارکرد‌های مهم امربه‌معروف و نهی از منکر فراهم‌سازی زمینه عمل به هنجار‌ها و تقویت هنجار‌های موردنظر جامعه اسلامی است، وقتی اعضای اجتماع مراقب هم بوده و یکدیگر را سفارش به‌حق و نیکی نمایند و از بدی و زشتی بازدارند، این خود به‌تدریج زمینه نهادینه شدن و رسوخ نیکی‌ها در روح و روان افراد را فراهم می‌آورد، به‌خصوص اگر آن‌چنان‌که بایدوشاید به این فریضه عمل شود. آنچه از عمل به این فریضه به دست می‌آید نیروی عظیمی است که پشتوانه اجتماعی دارد و می‌تواند بسیاری از هنجار‌ها را در ذهن افراد درونی سازد و از این طریق راه عمل به دیگر واجبات و سنن الهی را فراهم آورد. این کارکرد مهم امربه‌معروف و نهی از منکر است که آن را از دیگر آموزه‌های اسلام متمایز می‌سازد.

آثار امربه‌معروف و نهی از منکر
آثار امربه‌معروف و نهی از منکر تنها به فراهم آوردن زمینه عمل به واجبات الهی و اقامه آن‌ها محدود نمی‌شود، بلکه آثار اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و سیاسی نیز به دنبال دارد.
امربه‌معروف و نهی از منکر آموزه‌ای نیست که نسبت به یک انحراف یا جرم و گناه خاص مؤثر باشد، بلکه آموزه‌ای است که در مقابل عموم انحرافات کارگشایی دارد و ازاین‌جهت می‌توان آن را نوعی تدبیر یا برنامه عام دانست.
اما بدیهی است لازمه چنین کاری شناخت هنجار‌ها و ناهنجار‌ها در هر حوزه‌ای است و این مورد تخصصی شدن امربه‌معروف و نهی از منکر را نیز طلب می‌کند.

نقش امربه‌معروف و نهی از منکر در برقراری امنیت اجتماعی
امنیت، زیربنای توسعه، آبادانی، وحدت و اقتدار کشور است لذا برقراری امنیت اجتماعی و نظم عمومی یکی از مهم‌ترین مسائل و دغدغه‌های هر جامعه به شمار می‌آید که این مهم منوط به حفظ ویژگی‌های بنیادین جامعه بشری و هنجار‌های موجود است لذا در این رابطه موارد متعددی دخیل هستند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها احیای فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر است.
در صورت اعمال صحیح این فریضه الهی که می‌توان از آن به‌عنوان وجدان عمومی نام برد، به تعداد آمران و ناهیان در جامعه دعوت به‌خوبی‌ها و نهی از منکرات صورت می‌گیرد و در این راستا راه صلاح برای عموم جامعه هموار می‌شود که خود متضمن اصلاح رفتار فردی، پیشگیری از جرائم و آسیب‌ها و در نتیجه برقراری امنیت اجتماعی است.

نیروی انتظامی در نظام مقدس جمهوری اسلامی، یکی از ارکان اجرای فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر است. در واقع پلیس با حضور شبانه‌روزی و گسترده خود در انظار عمومی می‌تواند با رفتار و عمل خود بهترین الگو برای مردم باشد.
در سال‌های اخیر رویکرد ناجا به سمت جامعه‌محوری و مشارکت شهروندان در تولید امنیت پیش رفته که خود از بهترین عوامل گسترش امربه‌معروف و نهی از منکر می‌باشد و نتیجه آن کاهش آسیب‌های اجتماعی و جرائم بوده است. در واقع اگر مردم نسبت به تأمین امنیت بی‌تفاوت بوده و احساس مسئولیتی در قبال پیشگیری از جرائم و آسیب‌ها نداشته باشند، آن جامعه قادر به ادامه حیات نخواهد بود.